W czwartek, 19 marca, o godz. 22:20 w TVP2 zostanie wyemitowana przedostatnia, czwarta część cyklu „System 09”, zatytułowana „Poza systemem„. Jej bohaterami będą rozmaici – pozorni i prawdziwi – buntownicy, m.in. hiphopowcy i anarchiści, Piotr Ibrahim Kalwas i Jerzy Owsiak.

W artykule „System 09. Zapiski o skandalu”, drukowanym w „Rzeczpospolitej”, Andrzej Horubała i Wojciech Klata nawiązywali do zagadnień podjętych w tym odcinku w rozdziale pt. „Prosty bunt nie pomoże”:

„System 09 to skandal. Ale też język, jakim można się porozumieć w jego obrębie, to język skandalu, język wykroczenia, język wykluczenia. Jak się przebić do agory, do sfery publicznej? Czyż nie przez użycie języka mniejszości, przez przedstawienie samego siebie jako reprezentanta mniejszości?

W ten sposób zyskuje się naturalny posłuch w społeczeństwie liberalnym, a w odbiorcach buduje się poczucie winy i zobowiązania. Czyż to nie język wykluczonych jest najbardziej skutecznym językiem komunikacji w Systemie 09?

Aby się nim posługiwać, wcale nie trzeba być od razu jakimś dewiantem czy dziwakiem, można być zwykłym dezerterem z mainstreamu, zwyczajną matką. Zwyczajnym chrześcijaninem. […]

Skandal związany z indolencją władzy politycznej, która nie jest w stanie sobie poradzić z największymi problemami społecznymi i mimo że sarka na Brukselę, opowiadając o własnej samodzielności, to przecież kapituluje przed nią. A Bruksela, choć zżarta urzędniczym rakiem, przecież staje się wybawieniem dla tradycjonalistycznych, anachronicznych wykluczonych, w imię których protestowano przeciw akcesji.

To ona, ujmując niedowład rolnictwa w tabelki, wytyczne, formularze, de facto reformuje wieś. Reformuje dwuznacznie, bo przecież twór, jaki się wyłoni na polskiej prowincji za lat kilkanaście, nie będzie w niczym przypominał dzisiejszego obrazu. Ale: daje pieniądze, wspomaga inicjatywy, wymusza reformy. Tylko Bruksela ma pomysł na polską wieś. I ci, dla których wieś, ostoja tradycji i zachowawczości, zdawała się idealnym sojusznikiem w walce przeciw Unii Europejskiej, nagle przegrywają walkę właśnie na tym polu?

System 09 to skandal.

To bardzo chytry konstrukt, który nawet przeciwników jest w stanie uczynić swoimi sługami. I oto buntownicy spod znaku NGO, którzy angażują się w pozarządowe działania służące wspieraniu tych, których System krzywdzi, nagle budzą się oniemiali, zdając sobie sprawę z faktu, że ich wieloletni bunt stanowił zwyczajne jego wsparcie, zagospodarowując tereny, którymi państwo nie chciało się zajmować za pomocą oficjalnych instytucji.”

Połowa odcinka poświęcona jest polskiej wsi, której głosu użycza Stanisław Nowak ze Żmiącej w Beskidzie Wyspowym. Jednym z głównych ekspertów w tej partii filmu jest socjolog Michał Łuczewski, który przez kilka lat prowadził badania wśród mieszkańców Żmiącej. Rozwinięcie tematów poruszanych w tej części odcinka znaleźć można m.in. w jego tekście „Czarnowski zabłądził w Zaciszu” oraz innych artykułach, zamieszczonych w wydanym rok temu „Znaku” nr 3/2008, poświęconym religijności ludowej.