Najnowsza „Fronda” (nr 54) ciekawie rozwija niektóre idee zaprezentowane przez Rafała Smoczyńskiego w „Ankiecie apokaliptycznej” z nr. 2 „Czwórek”. W dwóch tekstach, wzmiankowanych już w haśle umieszczonym na okładce, Grzegorz Górny i Tomasz Terlikowski analizują „Nasze świeckie apokalipsy”, starając się zweryfikować tezę Smoczyńskiego – zawartą w konkluzji jego wypowiedzi dla „44 / Czterdzieści i Cztery” – mówiącą, że „projekt apokaliptyczny zapewne ma zdolność osłabienia logiki lękowo-dominacyjnej, ale także istnieje prawdopodobieństwo, iż wypowiedziany zostanie przez tych, którzy nadając mu oczekiwany przez nich kształt, wprowadzą go z powrotem w dyskurs metafizyki obecności”.

Grzegorz Górny zdaje się wskazywać, że podstawowa teza Smoczyńskiego, deklarującego: „w narracji apokaliptycznej mesjanizmu nie dostrzegam zasadniczej różnicy, która miałaby dokonać jakiegoś fundamentalnego zerwania czy przemieszczenia w obrębie dominujących gier językowych”, znajduje liczne historyczne i literackie egzemplifikacje. Istotę zjawiska doskonale uchwycił już Bolesław Prus, opisując w „Faraonie”, jak kapłani egipscy sterowali masami przy pomocy lęku wzbudzanego apokaliptycznymi przepowiedniami.

Idąc dalej, Górny dowodzi, że wątpliwości Smoczyńskiego dotyczące tego, czy narracja apokaliptyczna jest w stanie przełamać „logikę lękowo-dominacyjną”, są w pełni uzasadnione. Redaktor naczelny „Frondy” wskazuje, że manipulowanie tłumem i chęć kontrolowania go przez „psychozę strachu”, wywoływaną zapowiedziami apokaliptycznych kataklizmów, to znana strategia politycznych i religijnych manipulatorów – także współcześnie, a ilustracją tego zjawiska jest dzisiejsza psychoza strachu związana z globalnym ociepleniem i ptasią grypą. „Manipulacja informacjami o globalnym ociepleniu doskonale wpisuje się w model, który opisał hiszpański myśliciel Manuel Castellas w swojej głośniej […] książce <Communication Power>” – pisze Górny i dodaje: „Castellas precyzyjnie opisuje mechanizm manipulowania opinią publiczną, zauważając, że najskuteczniejszą metodą jest sianie strachu”.

Nieco innym tropem podąża Tomasz Terlikowski, który z milczącą aprobatą przyjmuje tezę Smoczyńskiego, że „całość porządku symbolicznego jest konstruowana w zgodzie z mesjanistycznymi kategoriami celowości”. Jednak Terlikowskiego interesuje przede wszystkim różnica pomiędzy starą „religijną apokalipsą” a jej nowymi świeckimi wersjami. Podkreślając, że kiedyś apokaliptyczny strach był strachem przed grzechem, zdaje się on potwierdzać lacanowską diagnozę Smoczyńskiego, że „projekt apokaliptyczny ujawnia traumatyczny i nieredukowalny brak stojący u podstaw jego istnienia”. Warto w tym miejscu zauważyć, że myśl obu tych autorów, choć posługują się oni pozornie odmiennymi językami (jeden psychologii społecznej, drugi filozofii chrześcijańskiej), pozostaje nie tylko komplementarna, ale wręcz tożsama, szczególnie w świetle analogii pojęć „grzechu” i „braku”.

W dalszej części wywodu Terlikowski opisuje w kategoriach teologii moralnej wspominane przez Smoczyńskiego zjawisko dążenia „dominacyjnych artykulacji” do maskowania „braku”, wskazując, że współczesne ideologie świeckie budują apokaliptyczne lęki bez odniesienia do grzechu i są zręcznie eksploatowane przez kapitalistyczny rynek: „Świeckie apokalipsy przełomu XX i XXI wieku, zachowując element strachu, wyeliminowały w zasadzie nawrócenie. Człowiek współczesny, jako jednowymiarowy konsument, nie ma przecież pościć, modlić się czy nawracać, ale kupować. Dlatego lekiem na współczesne apokalipsy jest nie tyle radykalna przemiana życia, ile kupowanie nowych produktów”.

Analizując niezwykle ciekawy blok refleksji nad „naszymi świeckimi apokalipsami”, warto zachęcić autorów do bardziej bezpośredniego nawiązania do przemyśleń dawnego kolegi z redakcji „Frondy”. Co prawda, wytrawny obserwator naszego życia intelektualnego bez trudu dostrzeże zawarte w najnowszej „Frondzie” inspiracje i nawiązania do tez Smoczyńskiego, lepiej jednak zwolnić czytelników z obowiązku  dokładnego śledzenia całej prasy. Jasne wskazanie źródeł inspiracji nie tylko ułatwiłoby lekturę, ale również pogłębiłoby poziom debaty. Być może dzięki temu rozwiązalibyśmy frapującą zagadkę, w jaki sposób, podążając odmiennymi drogami, Górny i Smoczyński doszli po latach to podobnych konkluzji.